24 თებ, 2025
ბოლო წლებში აზიურმა ბაზრებმა გამოხატეს ძლიერი სურვილი, განევითარებინათ აზარტული თამაშების სექტორი თავიანთ იურისდიქციებში, რაც დადებითად აისახა მათ ეკონომიკაზე. ევროპის ქვეყნების დონემდე მისაღწევად აზიურ ბაზარს, რა თქმა უნდა, სჭირდება უფრო მნიშვნელოვანი და გაუმჯობესებული ნაბიჯების გადადგმა, თუმცა მათ უკვე შექმნეს დადებითი სათამაშო გარემო, რაც ინვესტიციების მოზიდვაში დაეხმარებათ. რაც მთავარია, მარეგულირებელმა ორგანოებმა დაიწყეს აზარტული თამაშების სექტორის, როგორც ეკონომიკის ნაწილის განხილვა და საკანონმდებლო ცვლილებების შემოღება მისი განვითარების ხელშეწყობისთვის. მაგალითად, უზბეკეთმა 2025 წელს აზარტული თამაშების ლიცენზიების გაცემა დაიწყო.
2025 წელს უზბეკეთში აზარტული თამაშების მოახლოებული ლეგალიზებით, იზრდება მოთხოვნა ლიცენზიებზე სხვადასხვა ოპერატორებისგან, რაც მიუთითებს მზარდ ინტერესზე ამ პოტენციურად მომგებიანი ბაზრის მიმართ. ეს მზარდი მოთხოვნა ხაზს უსვამს აზარტული თამაშების ბაზრის ყოვლისმომცველი ანალიზის აუცილებლობას, რათა უკეთ გავიგოთ მისი დინამიკა, გამოწვევები და შესაძლებლობები. ბაზრის ეს ანალიზი მიზნად ისახავს უზბეკეთში აზარტული თამაშების მიმდინარე მდგომარეობის შესახებ ღირებული ინფორმაციის მიწოდებას, ამ პროცესებზე გავლენის ფაქტორების წარმოჩენას და მომავალი ზრდის პოტენციალის ხაზგასმას.
2023 წლის ბოლოსთვის უზბეკეთის მოსახლეობა 37 მილიონი ადამიანია, ხოლო პროგნოზირებული წლიური ზრდის ტემპი 2%. 16-დან 60 წლამდე შრომისუნარიანი მოსახლეობა კი დაახლოებით 20,8 მილიონი ადამიანი. 2024 წლის დასაწყისში, უზბეკეთში საშუალო ნომინალური ხელფასი იყო დაახლოებით 4,92 მილიონი UZS (დაახლოებით $388,60), ხოლო დედაქალაქ ტაშკენტში საშუალო ხელფასმა 8,12 მილიონი UZS (დაახლოებით $642) შეადგინა.
ამ მონაცემებზე დაყრდნობით, აზარტული თამაშების პოტენციური აუდიტორია, მათ შორის 18 წელს ზემოთ ადამიანები (აქედან 3% ქალია), არიან მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 32,14%, რაც 11,892,000 ადამიანის ექვივალენტურია, რომელთაგან 965,000 ცხოვრობს ტაშკენტში. მოსახლეობის რელიგიურობის მაღალი დონის (89% ისლამის მიმდევარია) გათვალისწინებით, ტრადიციული აღზრდისა და ბევრი პენსიონერის არსებობის გამო, პოტენციური აუდიტორია დაახლოებით 40%-ით შემცირებულია. თუმცა, ეს ფაქტორი ნაწილობრივ კომპენსირდება აზიურ კულტურებში აზარტული თამაშებისადმი ტრადიციულად მაღალი ინტერესით. ამრიგად, პოტენციური მომხმარებლის ბაზა შეფასებულია 7,092,000 ადამიანით.
უზბეკეთი ერთ-ერთი ყველაზე სპორტზე ორიენტირებული ქვეყანაა რეგიონში, განსაკუთრებულ ინტერესს ფეხბურთის მიმართ იჩენენ. ეროვნული ნაკრები აქტიურად მონაწილეობს საერთაშორისო შეჯიბრებებში, რაც სპორტულ ფსონებზე დიდ მოთხოვნას ქმნის.
2023 წელს, ოფიციალური მონაცემებით, უზბეკებმა დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარი დახარჯეს ონლაინ თამაშებზე, თუმცა არაოფიციალური შეფასებით, ეს მაჩვენებელი შესაძლოა 7-8-ჯერ მეტი იყოს. საშუალოდ, თითოეული მოთამაშე ყოველწლიურად $1000-მდე ხარჯავს აზარტულ თამაშებზე. ამ მონაცემების საფუძველზე, უზბეკეთში არალეგალურად მოქმედი ოპერატორების შემოსავალი შესაძლოა 2 მილიარდ დოლარს მიაღწიოს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს 100 მილიონ დოლარზე მეტი გადასახადების დაკარგვა არსებული საგადასახადო სისტემის პირობებში. ეს თანხა წარმოადგენს აზარტული თამაშების წმინდა შემოსავალს (GGR) გადასახადის ჩათვლით. უზბეკეთში აზარტული თამაშების გადასახადი ყველაზე ხელსაყრელად ითვლება რეგიონის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, რადგან მისი მოცულობა მხოლოდ GGR-ის 4%-ს შეადგენს. გასათვალისწინებელია აზარტული თამაშების ინდუსტრიის დაბეგვრისა და ამ სექტორის ზრდის პოტენციალის შედეგად მიღებული სხვა გადასახადები, მისი გეოგრაფიული მახასიათებლებისა და მეზობელი სახელმწიფოების გათვალისწინებით. უზბეკეთის აზარტული თამაშების ინდუსტრიაში მოთამაშის ღირებულების უკეთ გასაგებად, გაანალიზდა შესრულების ძირითადი ინდიკატორები (KPIs), მათ შორის ღირებულება ერთ შეძენაზე (CPA), საშუალო შემოსავალი ერთ მომხმარებელზე (ARPU) და სიცოცხლის ხანგრძლივობა (LTV). შედეგები ასეთია:
ონლაინ კაზინოები:
CPA: დაახლოებით $100 თითო მოთამაშეზე;
ARPU: დაახლოებით $1,800 თვეში;
LTV: $21,600 12 თვის განმავლობაში;
ROI: ძალიან მაღალი, რადგან შემოსავალი მნიშვნელოვნად აღემატება შეძენის ხარჯებს. ეს ხარჯები შეიძლება შემცირდეს ლეგალიზაციის შემდეგ.
სპორტული ფსონები:
CPA: დაახლოებით $90 თითო მოთამაშეზე;
ARPU: დაახლოებით $1,500 თვეში;
LTV: $18,000 12 თვის განმავლობაში;
ROI: მაღალი მომგებიანობა მოთამაშის ჩართულობისა და ხშირი ფსონების გამო.
ლატარიები და მყისიერი თამაშები:
CPA: დაახლოებით $70 თითო მოთამაშეზე;
ARPU: დაახლოებით $600 თვეში;
LTV: $7,200 12 თვის განმავლობაში;
ROI: ზომიერი, რადგან ეს მოთამაშეები ნაკლებად აქტიურები არიან და ნაკლებ შემოსავალს გამოიმუშავებენ.
პოკერი:
CPA: დაახლოებით $80 თითო მოთამაშეზე;
ARPU: დაახლოებით $1,200 თვეში;
LTV: $14,400 12 თვის განმავლობაში;
ROI: ზომიერი შემოსავალი, დამოკიდებულია კონკურენციაზე და მოთამაშის აქტივობაზე.
ამ მონაცემების საფუძველზე შეიძლება გაკეთდეს შემდეგი დასკვნები:
ეს გამოთვლები მიუთითებს, რომ უზბეკეთის ბაზარზე წარმატების მისაღწევად ოპერატორებმა უნდა გაამახვილონ ყურადღება აქტიურ და მაღალშემოსავლიან სექტორებზე, ასევე ოპტიმიზაცია გაუწიონ ხარჯებს მოთამაშეების მოზიდვასა და შენარჩუნებაზე.
რეგულირება და ლიცენზირება
აზარტული თამაშების მართვასა და ლიცენზირებაზე პასუხისმგებელი ორგანო გასცემს ლიცენზიებს. საქმიანობაზე დაწესებული გადასახადი განისაზღვრება ბრუნვის 4%-ით, რომელიც გამოითვლება ყველა მოგების გამოკლებისა და თანხის დაბრუნების შემდეგ. მნიშვნელოვანია, რომ მოგების მიმღები პირები გათავისუფლებული არიან პირადი საშემოსავლო გადასახადისგან
ახალი წესები ბენეფიციარებს არ ავალდებულებს რეზიდენტის სტატუსის ქონას, თუმცა მკაფიოდ განსაზღვრავს კომპანიების საბოლოო ბენეფიციარების იდენტიფიკაციის წესებს. ასევე, იგეგმება ფსონების აღრიცხვის ცენტრის შექმნა, რომელიც გააკონტროლებს და ზედამხედველობას გაუწევს კომპანიების საქმიანობას.
დასკვნა
უზბეკეთის აზარტული თამაშების ბაზარს აქვს ზრდის მნიშვნელოვანი პოტენციალი, რაც გამოწვეულია ლეგალური შესაძლებლობების გაფართოებითა და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვით. გაძლიერებული რეგულაციები და არალეგალურ ოპერატორებთან ბრძოლა ხელს შეუწყობს სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის დაკარგული სახსრების აღდგენას, ადგილობრივი მოთამაშეებისთვის პირობების გაუმჯობესებას და მეტი საერთაშორისო ოპერატორისა და ტურისტის მოზიდვას. მოსალოდნელია, რომ ამ სექტორში შემდგომი რეფორმები გამოიწვევს მნიშვნელოვან ზრდას და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას, რაც უზბეკეთს აქცევს აზარტული თამაშების წამყვანი ინდუსტრიის ცენტრად ცენტრალურ აზიაში.
იურიდიული შესაძლებლობების გაფართოება მოიცავს ოპერატორების ლიცენზირებას, რაც გაზრდის მთავრობის შემოსავლებს გადასახადებისა და სალიცენზიო მოსაკრებლების მეშვეობით. უცხოელი ინვესტორების მოზიდვა უზრუნველყოფს ინდუსტრიის განვითარებისთვის საჭირო კაპიტალსა და ტექნოლოგიის არსებობას.
გაძლიერებული რეგულირება და უკანონო ოპერატორებთან ბრძოლა ხელს შეუწყობს თანხების საზღვარგარეთ გადინების შემცირებას და სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების ზრდას. გარდა ამისა, ეს უზრუნველყოფს უფრო უსაფრთხო და გამჭვირვალე გარემოს მოთამაშეებისთვის, რაც გააძლიერებს ნდობას ლეგალური ოპერატორების მიმართ.ამ ღონისძიებების შედეგად, მოსალოდნელია უზბეკეთის სათამაშო ბაზრის მდგრადი ზრდა, ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა. ეს პროცესები უზბეკეთს გახდის მიმზიდველ ცენტრად როგორც საერთაშორისო ოპერატორებისთვის, ასევე ტურისტებისთვის, რაც მნიშვნელოვნად წაახალისებს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას.
ყაზახეთი: კიდევ ერთი პერსპექტიული ბაზარი რეგიონში
ბაზრის ამ მიმოხილვამ შესაძლოა ინვესტორებს მისცეს საშუალება, უკეთ შეაფასონ ყაზახეთის ამჟამინდელი მდგომარეობა და ზრდის პოტენციალი. ინვესტორებისთვის მნიშვნელოვანია ბაზრის ძირითადი სეგმენტების და მათი ფინანსური მაჩვენებლების ანალიზი, ასევე მარეგულირებელი საკითხების, საგადასახადო სისტემისა და განვითარების პერსპექტივების განხილვა.
ბაზრის ძირითადი მახასიათებლები და ზრდის პოტენციალი
ყაზახეთი მტკიცედ იმკვიდრებს თავს, როგორც აზარტული თამაშების ერთ-ერთი წამყვანი ბაზარი რეგიონში. ქვეყნის 19.8-მილიონიანი მოსახლეობა, მათ შორის 11.5 მილიონი სამუშაო ასაკის მოქალაქე, დიდ შესაძლებლობებს ქმნის ინდუსტრიის განვითარებისთვის. საშუალო თვიური ხელფასი ქვეყანაში დაახლოებით $780-ს შეადგენს, ხოლო ნურ-სულთანსა და ალმათში ეს მაჩვენებელი $900-ს აჭარბებს. ასეთი ეკონომიკური მონაცემები ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნის სათამაშო ინდუსტრიისთვის, რაც საინვესტიციო შესაძლებლობებს კიდევ უფრო მიმზიდველს ხდის. დაახლოებით 6 მილიონი ადამიანი ყაზახეთში აქტიურად არის დაინტერესებული აზარტული თამაშებით, რაც ქვეყანას რეგიონში ერთ-ერთ უდიდეს და ყველაზე პერსპექტიულ ბაზრად აქცევს.
ყაზახეთის შედარებით ლიბერალური მარეგულირებელი გარემო მას მეზობელი ქვეყნებისგან გამოარჩევს, სადაც აზარტული თამაშები ან მკაცრად შეზღუდულია, ან მთლიანად აკრძალულია. ქვეყანაში აზარტული თამაშების ინდუსტრია რეგულირდება ლიცენზირების სისტემით და ფუნქციონირებს სპეციალურად განსაზღვრულ სათამაშო ზონებში, როგორიცაა კაპჩაგაი და ბოროვოე. გარდა ამისა, დაგეგმილია ინდუსტრიის გაფართოება, მათ შორის სათამაშო ზონების შექმნა ჩინეთთან საზღვრის მახლობლად, რაც მიზნად ისახავს მეტი უცხოელი ტურისტის მოზიდვას და ეკონომიკის გაძლიერებას.
ყაზახეთის აზარტული თამაშების აუდიტორია მოიცავს 18 წლის და უფროსი ასაკის მოქალაქეებს, რაც ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 30.6%-ს შეადგენს. ეს ნიშნავს დაახლოებით 6 მილიონ პოტენციურ მომხმარებელს, რაც ხაზს უსვამს ბაზრის მნიშვნელობასა და განვითარებისთვის არსებულ შესაძლებლობებს.მიუხედავად იმისა, რომ კულტურული და რელიგიური ფაქტორები დაახლოებით 30%-ით ზღუდავს მონაწილეობის დონეს, ყაზახეთის ღიაობა მოდერნიზაციისა და ევროპული გავლენისადმი, ასევე დიდი ინტერესი სპორტული ფსონების მიმართ (განსაკუთრებით ფეხბურთსა და კრივში), უფრო მიმზიდველს ხდის აზარტული თამაშების ბაზარს და ხელს უწყობს მის ზრდას. ამ მონაცემების გათვალისწინებით, პოტენციურ მომხმარებელთა ბაზა შეადგენს დაახლოებით 4,241,000 ადამიანს.
ამჟამად ყაზახეთში გაცემულია ტოტალიზატორის საქმიანობის 12 ლიცენზია, კაზინოს 6 ლიცენზია, ტოტალიზატორების 3 და სათამაშო აპარატების 3 ლიცენზია.
ყაზახეთის კაზინოებსა და სათამაშო აპარატების დარბაზებს გააჩნია 200-დან 400 ერთეულამდე აღჭურვილობა, რაც უზრუნველყოფს ფართო არჩევანს მომხმარებლებისთვის. თუმცა, ყველაზე დიდი წილი ქვეყნის სათამაშო ბიზნესში ეკუთვნის ონლაინ ფსონებს. ყაზახეთის აზარტული თამაშების ინდუსტრიაში ბრუნვადი ფულის ნახევარზე მეტი მოდის ონლაინ ფსონებზე, რაც აჩვენებს ამ სეგმენტის დომინირებას. რეკლამა ნებადართულია მხოლოდ სპორტული ღონისძიებებისთვის, თუმცა მკაცრად აკრძალულია ინტერნეტში, ტელევიზიაში, ტრანსპორტში, ბილბორდებზე და ქუჩებში, გამონაკლისი მხოლოდ სათამაშო ზონებში მდებარე ოფისებია. გარდა ამისა, ფსონები შეიძლება განთავსდეს მხოლოდ იმ სპორტულ ღონისძიებებზე, რომლებსაც აწარმოებენ აღიარებული სპორტული ფედერაციები, კლუბები და სხვა ორგანიზაციები. დაცვის ორგანიზაციასთან კონტრაქტი სავალდებულოა. სტრატეგიული დაგეგმვისა და რეფორმების სააგენტოს სტატისტიკის ეროვნული ბიუროს მონაცემებით, 2022 წელს მომსახურების მთლიანი მოცულობიდან დაახლოებით 353,8 მილიარდი KZT (შესაბამისად, დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარი) ანუ 61,8% დაიხარჯა ონლაინ ფსონებზე, ვირტუალურ ტოტალიზატორებსა და კაზინოებზე. მაშინ, როდესაც სახმელეთო კაზინოების ბრუნვა შედარებით მოკრძალებულია, 2022 წელს მოთამაშეებმა კასკელენისა და შჩუჩინსკის სათამაშო სახლებში დახარჯეს 26.4 მილიარდი KZT. ყაზახეთის ტოტალიზატორისა და კაზინოს ოპერატორების საგადასახადო შემოსავლების მონაცემებით, 2022 წელს ქვეყანაში დაფიქსირდა გადახდების მნიშვნელოვანი ზრდა, რაც მიუთითებს ინდუსტრიის უმსხვილესი მოთამაშეების გაძლიერებაზე. სახელმწიფო ხაზინამ მიიღო 125,3 მილიარდი KZT-ზე მეტი, რაც 59,3%-ით მეტია 2021 წელთან შედარებით. 2022 წელს ყაზახეთში საგადასახადო გადახდების ლიდერი იყო ტოტალიზატორი Olimp.bet, რომელმაც ბიუჯეტში 59,1 მილიარდი KZT შეიტანა. მეორე ადგილზე იყო 1xBet.kz, რომელმაც 2022 წელს 30.3 მილიარდი KZT-ის ოდენობის გადასახადები გადაიხადა, ხოლო Alpha-bet-მა ამავე პერიოდში გადაიხადა 7.4 მილიარდი KZT.
2023 წლის ბოლოსთვის ყაზახეთის მოქალაქეების ხარჯებმა ონლაინ აზარტულ თამაშებსა და სპორტულ ფსონებზე დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარი მიაღწია. თუმცა, ონლაინ კაზინოების აკრძალვის გამო, ამ თანხის დიდი ნაწილი უცხოური არალეგალური პლატფორმებისკენ მიემართება. ყაზახეთში აზარტული თამაშებისა და სპორტული ფსონების ოპერაციების დაახლოებით 80% არალეგალური არხებით ხორციელდება, რაც ქვეყნის ეკონომიკისთვის მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ასეთი ოპერაციების უმეტესობა საზღვარგარეთ რეგისტრირებულ ონლაინ პლატფორმებზე მიმდინარეობს. მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობა არალეგალური ოპერაციების წინააღმდეგ ბრძოლაში მნიშვნელოვან ნაბიჯებს დგამს, მსგავსი პლატფორმები კვლავ აქტიურად განაგრძობენ განვითარებას. ექსპერტების შეფასებით, არალეგალური ფსონებისა და ონლაინ კაზინოების ზარალი ყოველწლიურად მილიონობით დოლარს შეადგენს.
2023 წელს აზარტული თამაშებიდან მიღებულმა საერთო საგადასახადო შემოსავალმა 104.3 მილიარდი KZT (დაახლოებით 230 მილიონი დოლარი) შეადგინა, მათ შორის 87 მილიარდი KZT (192.5 მილიონი დოლარი) ტოტალიზატორებიდან, 16 მილიარდი KZT (35.3 მილიონი დოლარი) კაზინოებიდან და 1.1 მილიარდი KZT (2.4 მილიონი დოლარი) სათამაშო აპარატების დარბაზებიდან. აზარტული თამაშების საერთო ბრუნვა 1 ტრილიონ KZT-ზე (დაახლოებით 2 მილიარდი დოლარი) მეტია.
2024 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, ტოტალიზატორებიდან მიღებულმა საგადასახადო შემოსავალმა 46.99 მილიარდი KZT შეადგინა, ხოლო აზარტული თამაშების ინდუსტრიის საერთო საგადასახადო შემოსავალმა ამავე პერიოდში 60.21 მილიარდი KZT შეადგინა.
რეგულაციები და საგადასახადო ცვლილებები
ყაზახეთი აძლიერებს რეგულაციებს არალეგალური აზარტული თამაშების წინააღმდეგ საბრძოლველად. მთავარი მიზანია არალეგალური ფსონების წილის შემცირება და ფინანსური ნაკადების ეკონომიკის ლეგალურ სექტორში დაბრუნება. მიზანი არის ონლაინ ოპერატორებზე მუდმივი კონტროლისა და არალეგალურ ვებგვერდებზე გამკაცრებული სანქციების დაწესება, რაც ჩრდილოვანი ბიზნესის მოცულობის შემცირებას შეუწყობს ხელს. ამჟამად კაზინოებისა და სხვა სათამაშო დაწესებულებების ლიცენზირება ხდება სპეციალურად განსაზღვრულ ზონებში, როგორიცაა კაპჩაგაი და ბოროვოე. მთავრობა აქტიურად მუშაობს ახალი სათამაშო ზონების შექმნაზე, რაც მიზნად ისახავს ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას და როგორც ადგილობრივი, ისე საერთაშორისო მოთამაშეების მოზიდვას. 2023 წელს მთავრობამ პირველად გამოაცხადა ოთხი ახალი სათამაშო ზონის გახსნის გეგმა, განსაკუთრებით ჩინეთის საზღვართან. ექსპერტების შეფასებით, ახალი ზონების შექმნა და ინვესტიციები ინფრასტრუქტურაში ხელს შეუწყობს ინდუსტრიის ზრდას და მნიშვნელოვნად გააძლიერებს შემოსავლების დაბრუნებას ლეგალურ სექტორში.
მთავრობა ასევე განიხილავს საგადასახადო რეფორმებს ინდუსტრიის შემდგომი გამარტივების მიზნით. მაგალითად, შემოთავაზებული კანონმდებლობა მოიცავს დღგ-ს გაუქმებას, ტოტალიზატორებზე აზარტული თამაშების გადასახადის (ობიექტური გადასახადის) გაუქმებას, ახალი 10%-იანი გადასახადის შემოღებას აზარტული თამაშების შემოსავლის (ბრუნვის) საფუძველზე და კორპორატიული საშემოსავლო გადასახადის დაწესებას ტოტალიზატორის სექტორისთვის, რომელიც 25%-ს შეადგენს წმინდა მოგების მიხედვით.
დასკვნა
ყაზახეთის აზარტული თამაშების ბაზარს გააჩნია დიდი პოტენციალი მნიშვნელოვანი ზრდისთვის. მარეგულირებელი ჩარჩოს გაფართოება, ახალი სათამაშო ზონების შექმნა და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის პოტენციალი გრძელვადიან პერსპექტივაში მნიშვნელოვან პროგრესს განაპირობებს. ყაზახეთი აზარტული თამაშების სექტორში საინვესტიციოდ მიმზიდველი ქვეყანა ხდება, რაც ადგილობრივ და საერთაშორისო ოპერატორებს სამომავლო პერსპექტივასა და მარალ შემოსავალს სთავაზობს.