24 თებერვალს,  რუსეთი შეიჭრა სუვერენული უკრაინის ტერიტორიაზე და საომარი მოქმედებები დაიწყო, რომელიც დღემდე გრძელდება. ამ ხნის განმავლობაში უკრაინის ყველა ბიზნეს სექტორი სერიოზულად დაზარალდა და გამონაკლისი არც სათამაშო ინდუსტრია იყო. განსაკუთრებით იმ ფონზე როცა ქვეყანაში აზარტული თამაშები ლეგალური 2 წლის წინ გახდა. უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ დააკანონა აზარტული თამაშები, რაც მანამდე არალეგალურად არსებობდა უკრაინის ტერიტორიაზე და დიდი გადადგმული ნაბიჯი იყო სექტორის ლეგალური განვითარებისთვის. 

2020 წლის 14 ივლისს, უკრაინის უმაღლესმა რადამ, ქვეყანაში აზარტულ ონლაინ თამაშებსა და  კაზინოების ლეგალიზაციას უყარა კენჭი. ახალი კანონმდებლობით ლეგალური გახდა აზარტული თამაშები კაზინოებსა და ონლაინ კაზინოებში, ასევე საბუკმეკერო საქმიანობა,  ლატარეის გამოშვება და სათამაშო ბიზნესის სხვა სახეობები. თუმცა რჩებოდა რიგი ხარვეზები კანონმდებლობაში, რომელიც ნაწილობრივ უნდა დერეგულირებულიყო ჯერ კიდევ 2021 ნოემბერში, თუმცა რიგი მიზეზების გამო გადაიდო მომდევნო წლისთვის. 

შესაბამისად ბიზნესი რომელიც ახლა ვითარდებოდა და ყველას დიდი მოლოდინები ჰქონდა ამ განვითარების, განსაკუთრებით დაზარალდა. 

საქართველოს სათამაშო ბიზნესის ასოციაცია ესაუბრა უკრაინის აზარტული თამაშებისა და ლატარიების რეგულირების კომისიის ( КРАІЛ ) ხელმძღვანელს ივან რუდის უკრაინაში არსებულ მდგომარეობაზე ომის პერიოდში და სამომავლო პერსპექტივებზე.   

უკრაინაში ჯერ კიდევ მძიმე სიტუაციის მიუხედავად, იზრდება მოწოდებები ქვეყნის ეკონომიკის ხელახალი გახსნისა და მხარდაჭერის შესახებ. კერძოდ, КРАІЛ -მა მოუწოდა უკრაინულ ბიზნესს დაუბრუნდნენ სამუშაოს.  

1. როგორ ფიქრობთ, სამუშაოების განახლება რამდენად მიზანშეწონილია და მზად არიან თუ არა სექტორში დასაქმებულები რომ დაუბრუნდნენ საუშაოს?  

მიმაჩნია, რომ დღეს, როგორც არასდროს, მნიშვნელოვანია უკრაინის ეკონომიკის მხარდაჭერა. აზარტული თამაშების ბაზარმა კი ნამდვილად უკვე დაიწყო განახლება და მუშაობა. ამას მოწმობს მიწის სათამაშო დაწესებულებების ხელახალი გახსნა რეგიონებში, სადაც რუსული სამხედრო აგრესიის საფრთხე დაბალია. მაგრამ ვისურვებდი ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ ეს უნდა მოხდეს უსაფრთხოების ყველა ნორმის დაცვით, რადგან ამაზეა დამოკიდებული ადამიანების სიცოცხლე და ჯანმრთელობა. 

2. როგორია დღევანდელი ბიზნეს გარემო, რამდენი ოპერატორი დარჩა ბაზარზე, როგორ აგრძელებენ ისინი მუშაობას?  

სამხედრო აგრესიის შედეგად უკრაინის ტერიტორიის ნაწილი მოექცა აქტიური საომარი მოქმედებების ზონაში. ამან რეალური საფრთხე შეუქმნა ჩვენი სახელმწიფოს სუვერენიტეტსა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ცხოვრებას, უარყოფითად იმოქმედა ეკონომიკის სტაბილურობაზე, უკრაინის განვითარებაზე და ასევე ხელი შეუწყო ნეგატიური ტენდენციების გაჩენას სათამაშო ბიზნესის სფეროში. კერძოდ, იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანის სიცოცხლე უმაღლესი ღირებულებაა თანამედროვე სამყაროში აზარტული თამაშების ორგანიზატორები, რომელთა დაწესებულებები განლაგებულია აქტიური საომარი მოქმედებების ზონაში, იძულებული გახდნენ შეეჩერებინათ საქმიანობა და დაეხურათ კაზინოები.  მათ შორს მათი თანამშრომლების სიცოცხლის გადასარჩენად.  

თუმცა მსურს,  აღვნიშნო, რომ აზარტული თამაშებისა და ლატარიების ონლაინ ბაზარს თითქმის არ შეუწყვეტია მუშაობა და სახმელეთო სათამაშო დაწესებულებებია ნაწილობრივ გადატანილია  შედარებით უსაფრთხო რეგიონებში. ახლა მარეგულირებელი კომისია ( КРАІЛ ) მუდმივ კომუნიკაციაშია აზარტული თამაშების ოპერატორებთან. მიმოწერა და  თანამშრომლობა გრძელდება აქტიურად საორგანიზაციო და მიმდინარე საკითხებზე. მაგალითად, მოთამაშეთა უფლებების შესაძლო დარღვევასთან; დაგეგმილ ცვლილებებთან დაკავშირებით; მუშაობის შეჩერება და განახლებასთან, სათამაშო აღჭურვილობის გადატანასთან,  ლიცენზიებზე  და სხვა მსგავს საკითხებზე აქტიურ რეჟიმში მიმდინარეობს განმარტებების მიცემა. 

შეიძლება ითქვას, რომ უკრაინაში აზარტული თამაშების ბიზნეს გარემო მუშაობს უკიდურესად რთულ პირობებში, მაგრამ ამავდროულად აჩვენებს დადებით დინამიკას თუნდაც ლიცენზიების გადასახადების თვალსაზრისით. 770,34 მილიონ გრივნაზე მეტი უკვე ნახევარ წელიწადში გამომუშავდა. ეს იმას ნიშნავს, რომ  თავდაჯერებულად მივდივართ წლიური გეგმის შესრულებისკენ.  

დღეის მდგომარეობით, აზარტული თამაშების 35 ორგანიზატორს აქვს ლიცენზია თამაშების ჩატარების უფლებაზე. უკრაინაში სამხედრო აგრესიის დაწყებიდან 15 კომპანია ოფლაინში მუშაობდა. 61 სათამაშო დაწესებულებიდან 45 სამხედრო აგრესიის დაწყებამდე ფუნქციონირებდა. ამჟამად, ვაფასებთ სათამაშო ბიზნესის პოტენციურ რისკებს, საომარი მდგომარეობის პირობებში. სათამაშო ბიზნესი გამოსავლის შესაძლო გზებს ეძებს, ეკონომიკური კრიზისი თანდათან  აუცილებლად დაიძლევა. აპრილიდან აზარტული თამაშების ხუთმა ბიზნესოპერატორმა დაგეგმა რვა სათამაშო დაწესებულების საქმიანობის განახლება. რაც შეეხება გადაადგილებას, სამმა სათამაშო ოპერატორმა გახსნა შესაბამისი დაწესებულებები უსაფრთხო რეგიონებში.  

ამ დროისთვის აზარტული თამაშების 19 ორგანიზატორიდან 11 აგრძელებს მუშაობას. სხვებმა დროებით დახურეს ყველა სათამაშო დაწესებულება. აზარტული თამაშების 17 ორგანიზატორიდან, რომლებიც ონლაინ ფუნქციონირებენ, მხოლოდ ერთმა ორგანიზატორმა შეწყვიტა საქმიანობა.  

რომ შევაჯამოთ, ივლისის დასაწყისში 35 ორგანიზატორიდან 27 ოპერატორს აქვს ლიცენზია და აგრძელებენ საქმიანობას. ეს ფაქტი მიუთითებს ბიზნეს ოპერაციების მუშაობის გამართულობაზე. აღნიშნული არის უშუალო მხარდაჭერა უკრაინის ეკონომიკისთვის რადგან სალიცენზიო მოსაკრებლის ყოველი შენატანი გამარჯვებისა და ქვეყნის აღმშენებლობისკენ სვლაა. 

3. მუშაობენ თუ არა ფიზიკური კაზიონოები უკრაინის ტერიტორიაზე თუ მხოლოდ ონლაინ შეუძლია ადამიანს თამაში? 

რა თქმა უნდა, ხმელეთზე დაფუძნებული სათამაშო დაწესებულებების უმრავლესობა დახურულია, ძირითადად ისეთებია, რომლებიც მდებარეობენ "ცხელ" რეგიონებში, სადაც ოკუპანტები აქტიურობენ. თუმცა, არის არაერთი სახმელეთო კაზინო და სლოტ კლუბი,  რომელსაც არ შეუწყვეტიათ მუშაობა. უკრაინაში სულ რვა ლიცენზირებული კაზინოა 1 ივლისის მდგომარეობით. შესაბამისად, აზარტული თამაშების ორგანიზატორებს ექვსი კაზინოს აქტივობა ჰქონდათ შეჩერებული, ხოლო დანარჩენ ორთან დაკავშირებით ინფორმაცია არ მიუღიათ.  

4. არსებობს თუ არა სტატისტიკური მონაცემები ინდუსტრიაში ბოლო სამი თვის რეალური ეკონომიკური ზარალის შესახებ?  

ამჟამად ძნელია ეკონომიკის ზარალის შეფასება. ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ საუბარი იმ თანხების ოდენობაზე, რომლებიც დროულად არ გადაიხადეს ორგანიზატორებმა, მაგრამ ძირითადად ეს არის მიწის დაწესებულებები, რომელიც 24 თებერვალს ფორსმაჟორის გამო დაიხურა. 

5. რა სახის დათმობებზე წახვედით ბიზნესოპერატორებთან და ჰქონდა თუ არა რეგულაციების შემსუბუქებას ეკონომიკაზე რეალური ეფექტი? 

აღსანიშნავია, რომ მთავრობამ მორატორიუმი შემოიღო ინსპექტირებაზე ომის დროს თითქმის ყველა ინდუსტრიაში და აზარტული თამაშების სფეროც გამონაკლისი არ არის. მაგრამ ინსპექტირების პაუზა არ ნიშნავს, რომ ჩვენ ამას არ ვაკეთებთ. ვაანალიზებთ აზარტული თამაშების ორგანიზატორების საქმიანობას და ვაგროვებთ ინფორმაციას რომელიც უნდა შემოწმდეს ომის დასრულების შემდეგ.  

მეორეც, ჩვენ აქტიურად ვმუშაობთ საკანონმდებლო ცვლილებებზე, რომლებიც გადაჭრის მთელ რიგ საკითხებს, განსაკუთრებით იმათ რაც იყო ინიცირებული თავად ბაზრის სუბიექტების მიერ, როგორიცაა დერეგულირება, უზრუნველყოფა ლიცენზიის შეჩერების (აღდგენის) შესაძლებლობა. გათავისუფლება წლიური გადასახადისგან და გადაუხდელობაზე პასუხისმგებლობის დაკისრება. უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომის დაწყებიდან КРАІЛ-მა მიიღო არაერთი მიმართვა და მოთხოვნა ლიცენზიატების მხრიდან საქმიანობის წარმართვასთან დაკავშირებით საომარი მდგომარეობის პირობებში. კერძოდ, საქმიანობის შეჩერება, გათავისუფლება ლიცენზიის საფასურის გადახდისგან ან დაგვიანებით გადახდის გამო ჯარიმის არ დაკისრება და ა.შ. 

 მინდა აღვნიშნო, რომ ასეთი მიმართვები აზარტული თამაშების მონაწილეთაგან ჯანსაღ პროცესებს უწყობს ხელს და საშუალებას აძლევს კომისიას გამოავლინოს პრობლემური საკითხები. КРАІЛ -მა შეიმუშავა აზარტული თამაშების ბაზრის მონაწილეთა პრობლემური ასპექტები, მივიღებთ ყველა ზომას მისი უფლებამოსილების ფარგლებში პრობლემური საკითხების გადასაჭრელად და მხარდაჭერას გამოუცხადებს ბიზნესოპერატორებს საომარი მდგომარეობის პირობებში.  

დიახ, დღეს მთავრობის ერთ-ერთი ყველაზე პრიორიტეტული ამოცანა ბიზნესის ხელშეწყობისა და ეკონომიკური საქმიანობის წახალისებაა უკრაინაში საომარი მდგომარეობის დროს. ასევე გათვალისწინებულია ეკონომიკის ომის შემდგომი აღდგენის ბიზნეს პირობები და უკრაინის ინფრასტრუქტურის რეკონსტრუქცია.  

6. გაქვთ თუ არა მოლაპარაკებები უცხოელ პარტნიორებთან და მათგან სამომავლო თანამშრომლობაზე შემოთავაზებები? 

წელს КРАІЛ გახდა ევროპის სათამაშო რეგულატორების წევრი ფორუმი (GREF), რომელიც მოიცავს მარეგულირებლებს 30-ზე მეტი ქვეყნიდან. მსოფლიო ფორუმში გაწევრიანება კომისიას შესაძლებლობას აძლევს ონლაინ შეხვედრები ჩაატაროს უცხოური მარეგულირებლების უახლესი აქტივობების შესასწავლად. ამჟამად КРАІЛ -ს აქვს მუდმივი კომუნიკაცია რეგულატორებთან ლიტვის რესპუბლიკიდან, მალტიდან, იტალიიდან, ჰოლანდიიდან, ბელგიიდან, სინგაპური, ლატვიიდან და ესპანეთიდან.   

7. როგორ ფიქრობთ, რამდენი დრო დასჭირდება ინდუსტრიის სრულ აღდგენას ომის დასრულებიდან და ზარალიდან რეალურ მოგებაზე გადასვლა? 

რთული საკითხია, მაგრამ გვესმის, რომ ამას გარკვეული დრო დასჭირდება რომ ინდუსტრია სრულად აღდგეს. 

8. როგორ ხედავთ სათამაშო ბიზნესის მომავალს კონტექსტში ომი და ომის დასრულების შემდეგ?  

როგორც უკვე ვთქვი, ბიზნესმა ადაპტაცია დაიწყო, მაგალითად, რელოკაცია უფრო უსაფრთხო რეგიონებში. ლეგალური ონლაინ აზარტული თამაშების ბაზარი ასევე იზრდება, მაგრამ ღირს გავიხსენოთ, რომ ახლა ყველა სფეროსთვის რთული დროა. მე მხოლოდ ოპტიმისტურ მომავალს ვხედავ. განსაკუთრებით გადამწყვეტი ნაბიჯების გათვალისწინებით; უკრაინის ევროკავშირში მიღებისა და უკრაინისადმი უფრო ღია დამოკიდებულებით მსოფლიო საზოგადოებისგან. ეს საშუალებას მოგვცემს გავეცნოთ აზარტული თამაშების სახელმწიფო რეგულირების საუკეთესო გლობალური პრაქტიკას და გამოვიყენოთ ისინი უკრაინაში.  

9. ფიქრობთ თუ არა დამატებით ცვლილებებზე და შეღავათებზე სათამაშო სექტორში?  

ჩვენ გვჯერა, რომ უკრაინა გახდება მიმზიდველი და საიმედო სათამაშო ცენტრი ინვესტიციისთვის. КРАІЛ- ი მუშაობს  კანონმდებლობის გაუმჯობესებაზე საუკეთესო გლობალური მოდელების გათვალისწინებით. КРАІЛ-ი  მუდმივად აკონტროლებს აზარტული თამაშების ორგანიზატორების საქმიანობას ბაზრის მიერ მოთხოვნილ ცვლილებებზე სწრაფი რეაგირების მიზნით. ასე რომ, სამართლებრივი, ეკონომიკური, სოციალური და ორგანიზაციული გაუმჯობესების მიზნით КРАІЛ- ი მუშაობს კანონპროექტზე გარკვეული ცვლილებების შეტანის მიზნით, რაც გააუმჯობესებს უკრაინის ბაზრის მდგომარეობას და წაახალისებს ინვესტორებს შემოვიდნენ და ფული ჩადონ ჩვენი ქვეყნის განვითარებაში.  

10. გეგმავთ უცხოელი სპეციალისტების მოწვევას კონსულტაციებისთვის, მათ შორის საქართველოდან, რათა ომის დასრულების შემდეგ ინდუსტრიამ მარტივად შეძლოს აღდგენა? 

ამჟამად ჩვენს ქვეყანაში მიმდინარეობს აქტიური საომარი მოქმედებები, განგაშისა და დაბომბვის გამო სირთულეები და საშიშროების ფაქტორები ჯერ კიდევ საჭიროა მხედველობაში მივიღოთ. ასე რომ, ამჟამად ვთანამშრომლობთ უცხოელ კოლეგებთან ონლაინ და ვიმედოვნებთ, რომ პერსონალური შეხვედრები განხორციელდება. КРАІЛ- ი  ყოველდღიურად უზიარებს და იღებს გამოცდილების უცხოურ მარეგულირებელ ორგანოებთან ონლაინ კონფერენციების ჩატარების გზით. ამიტომ, КРАІЛ- ი ახლა ღიაა ასეთი ფორმატით ითანამშრომლოს საქართველოს აზარტული თამაშების მარეგულირებელთან. აღსანიშნავია, რომ არ უნდა გვქონდეს სიტუაციის იოლად გამოსწორების იმედი, თუმცა, უცხოური სათამაშო სტრუქტურების ექსპერტული მხარდაჭერით, ეს გზა უფრო ეფექტური იქნება.  

11. საქართველოში აზარტული თამაშები ლეგალური გახდა 2005 წელს. წლების განმავლობაში საკანონმდებლო მოდელი იხვეწებოდა და უმჯობესდებოდა. აღნიშნული საკანონმდებლო ჩარჩო ძალიან წარმატებული იყო  სათამაშო ბიზნესისთვის და უცხოელი ინვესტორებისთვის მიმზიდველი (სანამ რადიკალური ცვლილები არ შევიდა აღნიშნულ კანონმდებლობაში). ხომ არ გეგმავთ საქართველოს 2021 წლამდე არსებული მოდელის გამოყენებას და ჩვენთან მჭიდრო თანამშრომლობას, რათა გააუმჯობესოთ საკანონმდებლო ბაზა და შესაბამისად ბიზნეს გარემო? 

КРАІЛ- ი  სწავლობს იმ ქვეყნების გამოცდილებას, რომლებშიც აზარტული თამაშები და ლატარიები უკვე დიდი ხანია ლეგალურია და სწავლობს მათ მარეგულირებელ და სამართლებრივ აქტებს. ჩვენ ასევე ვგეგმავთ გავეცნოთ საქართველოს კანონმდებლობას უფრო დეტალურად.  

12. გეგმავთ თუ არა  საქართველოს სათამაშო ბიზნესის ასოციაციასთან, ბიზნეს სექტორის წარმომადგენლებთან თანამშრომლობას არსებული გამოცდილების გაზიარების მიზნით? 

ამჟამად КРАІЛ--ს აქვს  საერთაშორისო ბაზარზე თანამშრომლობის გამოცდილება აზარტული თამაშებისა და ლატარიების სახელმწიფო მარეგულირებლებთან. მოხარული ვიქნებით მივიღოთ  და გავიზიაროთ თქვენი ის გამოცდილება, რომელიც მიიღეთ მას მერე რაც ლეგალური გახდა საქართველოში აზარტული თამაშები. თქვენთან თანამშრომლობა ნამდვილად სასარგებლო იქნება უკრაინის სათამაშო სფეროს განვითარებისთვის. 

სტატიის ავტორი: რუსუდან ბრაგვაძე